De vraag rijst dan ook welk systeem de gebruiker, d.w.z. de installateur én de eindgebruiker, het best ondersteunt?
Om deze vraag te beantwoorden, heeft REFA Consulting GmbH, een onderdeel van het REFA-Verband für Arbeitsstudien, Betriebsorganisation und Unternehmensentwicklung e.V., een KNX-systeem met het lichtmanagementsysteem LITECOM vergeleken. De vergelijking en de evaluatie van de verschillende arbeidsstappen, inclusief de hiervoor benodigde tijd, leverde waardevolle bevindingen op over de mate waarin de systemen erin slagen om de beloofde gebruiksvriendelijkheid en bedrijfszekerheid effectief waar te maken.

De opdracht bestond erin om in een fictieve kantoorruimte met een lichtlijn dicht bij het venster en een andere diep in de ruimte – telkens bestaande uit drie DALI-armaturen – en een jaloezie verschillende lichtscènes op te maken. Het resultaat van de REFA-studie was duidelijk:

• Voor de configuratie en adressering van een verlichtingsinstallatie had de testpersoon bij 3 tests met LITECOM gemiddeld 13 minuten nodig. Ter vergelijking: dezelfde installatie in bedrijf stellen met een KNX-systeem nam 49 minuten in beslag.
• LITECOM biedt ook een belangrijk voordeel op het vlak van gebruiksvriendelijkheid. Zelfs zonder gespecialiseerde kennis kunnen na een korte instructie perfecte resultaten worden behaald bij de installatie en inbedrijfstelling van hoogwaardige verlichtingssystemen – de adresseringsassistent leidt de installateur stap voor stap door de inbedrijfstelling en maakt zo een eenvoudige instap in de wereld van de licht- en gebouwsturing mogelijk.

Over LITECOM
Het lichtmanagementsysteem LITECOM stelt in elk opzicht de mens centraal. Maximaal visueel comfort en de mogelijkheid om het licht individueel aan te passen waren bij de ontwikkeling even belangrijk als een intuïtieve sturing van de gebruiker bij de installatie, configuratie, inbedrijfstelling en bediening.

Het hart van het LITECOM systeem is de compacte controller, die met drie DALI-leidingen voor telkens 64 DALI-ballasten uitgerust is. De LM-bus biedt bovendien de mogelijkheid om tot 250 apparaten resp. actoren aan te sluiten. Naast de standaard daglicht-, tijd- en aanwezigheidsafhankelijke sturing biedt LITECOM dankzij het unieke app-concept ook de mogelijkheid om tunableWhite of speciale armaturen zoals SEQUENCE te sturen. Jaloezieën of bedieningspanelen worden via een LM-bus geïntegreerd. Ook een TCIP/IP-interface is voorzien. Zo kan de bediening naar keuze met smartphone, tablet, laptop, PC, Zumtobel bedieningspaneel of conventionele drukknopschakelaar gebeuren.

Zumtobel. Het licht.

Het aantal gegevens dat u hiervoor moet invoeren, werd tot een minimum beperkt zodat men ter plaatse in slechts enkele stappen tot drie lichtoplossingen met elkaar kan vergelijken. Zonder hiervoor software te moeten installeren, kan ecoCALC light op uw computer of in de mobiele versie rechtstreeks op uw tablet gebruikt worden. Het wordt al snel duidelijk welke kosten voor elke lichtoplossing over hun hele looptijd doorlopen en welke afschrijving daaruit volgt. Naast de investeringskosten worden ook het energieverbruik, de onderhoudskosten en de CO2-uitstoot geregistreerd en gedocumenteerd. Met ecoCALC light kunnen klanten hun nieuwe lichtoplossing onmiddellijk zowel kwalitatief als kwantitatief op een gemotiveerde wijze beoordelen. De allesomvattende kostenberekening bezorgt hun de nodige transparantie voor een beslissing die een meetbare meerwaarde oplevert.

Via de volgende link hebt u op elk moment gratis toegang tot het op webbasis draaiende programma. In slechts enkele klikken kunnen verschillende lichtoplossingen op basis van de standaard armaturen uit de online catalogus van Zumtobel geconfigureerd en met elkaar vergeleken worden.

Zumtobel. Het licht.

Het concept van Zumtobel overtuigde de exploitanten van het Nationaal Museum in het kader van een publieke aanbesteding. De ervaring en de kennis van de Oostenrijkse lichtspecialist gaven daarbij de doorslag. Voor kunst- en cultuurtoepassingen zijn de lichtoplossingen van Zumtobel gebaseerd op uitvoerige studies die onder andere de werking van licht op gevoelige kunstwerken onderzoeken.

Voor elk object het juiste licht
De LED-spot ARCOS vloeit rechtstreeks voort uit dit onderzoek. De krachtige, compacte LED-module is voorbestemd voor de accentverlichting. In plaats van 1.100 halogeenspots met een aangesloten vermogen van telkens 100 Watt plaatsen vandaag 970 ARCOS spots met een aangesloten vermogen van elk 20 Watt en 120 spots van 25 Watt de ongeveer 780.000 schilderijen en sculpturen in het juiste licht. Een van de doorslaggevende criteria daarbij was de kleurweergave die een waarde hoger dan Ra 90 moest halen. ARCOS vervulde deze eis met een kleurweergave van Ra 94 bij een constante lichtstroom los van de kleurtemperatuur en een duidelijk lager energieverbruik dan bij conventionele oplossingen.

Maar de spot heeft nog meer te bieden voor een authentieke kunstbeleving: met de geïntegreerde tunableWhite technologie kan voor elk kunstwerk de lichtkleur individueel op het materiaal, de kleur en andere eigenschappen worden ingespeeld. Terwijl goud bijvoorbeeld met een warm witte lichtkleur een bijzondere helderheid krijgt, is voor zilver, staal of beton eerder daglichtwit aangewezen. Met kunstwerken van de Oudheid tot de Nieuwe Tijd liggen de eisen binnen het Nationaal Museum op het vlak van licht zeer ver uiteen. tunableWhite laat toe om bij elke spot de kleurtemperatuur aan te passen, ofwel manueel aan het armatuurframe, ofwel via het lichtmanagement. Bovendien beschermt het nagenoeg IR- en UV-vrije LED-licht de kunstwerken.

Flexibele fijngevoeligheid
ARCOS zelf bekoort door een minimalistisch design en duidelijke vormen. Voor de exploitanten van het Nationaal Museum was echter vooral belangrijk dat ze ook in de dagelijkse praktijk zou overtuigen met flexibiliteit en een eenvoudige hantering. Vaak beslissen heel fijne nuances in de enscenering over de werking van een expositiestuk. ARCOS biedt met haar brede waaier van accessoires optimale voorwaarden om in een handomdraai elke verlichtingstaak doelgericht te vervullen. De geïntegreerde zwartgelakte frontring doet niet alleen dienst als accessoirehouder maar garandeert vooral ook verblindingvrij licht. Bovendien is elke spot 360° draaibaar en 90° kantelbaar.

De lichtoplossing is voor het hele gebouw gebaseerd op de LED-technologie in combinatie met het lichtmanagementsysteem BUTLER XT, inclusief aanwezigheidssensoren, en heeft het energieverbruik in het Nationaal Museum al met 40 procent verlaagd. Op dit ogenblik zijn al drie van de vijf galerieën met de nieuwe, innovatieve verlichting uitgerust, de andere twee volgen nog dit jaar.

Zumtobel. Het licht.

Sinds de oprichting in 1993 heeft de onderneming zich ontwikkeld tot een van de grootste exporteurs en een van de firma's met de grootste omzet van het land. De motoren- en automobielfabrikant is vandaag een van de belangrijkste buitenlandse investeerders in Hongarije en een van de grootste werkgevers van de regio: Audi Hungaria wierf in augustus vorig jaar haar 11.000ste werknemer aan. Op 31 december 2014 telde de onderneming al 11.274 werknemers. In totaal produceerde Audi Hungaria in het voorbije jaar 1.973.734 motoren en 135.232 wagens. Zo verzekert Audi Hungaria samen met zijn serviceproviders en toeleveranciers de tewerkstelling van meer dan 25.000 mensen.

Toen in 2010 de plannen voor de verdere uitbouw van het fabrieksterrein met fabriek nummer 2 werden opgemaakt, nam Zumtobel Boedapest voor de eerste verkennende gesprekken rechtstreeks contact op met de verantwoordelijken van Audi Hungaria, die door de uitrusting van haar sociale ruimtes in fabriek nummer 1 reeds enige ervaring hadden opgedaan in het samenwerken met Zumtobel. De vereisten voor een lichtconcept van deze omvang waren streng en complex. Een absolute basisvoorwaarde was de uitstekende kwaliteit van de lichtoplossing, zo efficiënt mogelijk gerealiseerd met producten uit één en hetzelfde huis. Audi stelde ook bijzondere eisen aan de kwaliteit van de service, wat van de leverancier van de lichtoplossing heel wat inspanningen vergde die ver boven het gewone uitstegen. Zo moesten niet alleen voor alle ruimtes optimale oplossingen gevonden worden, ook moest gedurende de hele configuratiefase de lichtoplossing voortdurend aan telkens weer nieuwe parameters kunnen worden aangepast. Gelet op de immense afmetingen van het fabrieksterrein moest ook de onderhoudskost zo gering mogelijk gehouden worden. Zumtobel Boedapest kon op basis van de kwaliteit van haar producten en de constructieve samenwerking in het verleden de verantwoordelijken van Audi Hungaria overtuigen en kreeg het grote project in Györ toegewezen.

De opdracht van Audi Hungaria omvatte een lichtoplossing voor de hele fabrieksnieuwbouw met sterk uiteenlopende afdelingen zoals de productiehal, de logistiek en het magazijn voor kortstondige opslag, de carrosseriebouw, de lakkerij, het laboratorium, de sector voor de controle van de oppervlakteafwerking, de kantine met restaurant en eetruimtes, de sociale ruimtes en het kantoor- en administratiegedeelte. De realisatie, die in nauwe samenwerking met het Duitse studiebureau IBB Blomeier uit Nürnberg, IB Kaulich & Hofmann uit Lappersdorf en ingenieursbureau Michael Huber uit Bergen plaatsvond, ging eind 2011 van start. Tegen de in het bestek geformuleerde vereiste om uitsluitend conventionele lichtbronnen in te zetten, bracht Jean Mehrmann, de projectverantwoordelijke bij Zumtobel Boedapest, het enorme besparingspotentieel naar voor dat door het gebruik van LED's gerealiseerd kan worden. "We zijn zeer blij dat we Audi Hungaria ervan konden overtuigen om een deel van de armaturen in LED-uitvoering toe te passen. Daarmee kunnen we de energiekosten voor de fabriek met ongeveer 50 procent reduceren. Gezien de grootte een niet onbelangrijke bijdrage tot het economische rendement van de fabriek", aldus nog Jean Mehrmann.

De nieuwe generatie van het LED-lichtlijnsysteem pakt uit met een verbeterde energie-efficiëntie en een duidelijk gereduceerde vorm. De permanente verdere ontwikkeling van de LED-technologie leidt tot een miniaturisering van het design en biedt bovendien een verhoogde armatuurefficiëntie met waarden tot 148 Lumen per Watt. De nieuw ontwikkelde technologie met gesplitste lenzen verzekert bovendien de precieze en efficiënte sturing van het licht. Vertrekkend vanuit een puntlichtbron stuurt de gesplitste lens het licht gelijkmatig naar beide zijden uit, wat de verblinding (UGR < 19) reduceert en het licht doelgericht stuurt. Omdat zo reflecties op beeldschermen verhinderd worden, kan TECTON bijvoorbeeld ook boven de kassa's in supermarkten worden toegepast. Dankzij het gereduceerde energieverbruik worden de kosten nogmaals verlaagd. Verder werden de bestaande lengtes met 1 m en 1,5 m op metrische maat gebracht en uitgebreid met een lichtbalk van 2 meter lang. Dit maakt de configuratie van een lichtoplossing met TECTON heel wat eenvoudiger.

De nieuwe generatie TECTON LED is in verschillende kleurtemperaturen van 3000 K, 4000 K en 6500 K bij een kleurweergave van Ra > 80 verkrijgbaar. LED en optiek zijn uitgevoerd in beschermingsniveau IP 50 en dus goed beschermd tegen vervuiling. Het nieuwe LED-lichtlijnsysteem TECTON is zo uitstekend geschikt voor toepassingen in industrie, supermarkten en logistiek.

Zumtobel. Het licht.

De PMMA-optiek zorgt voor een gerichte en tegelijk efficiënte verlichting. De beschikbare kleurtemperaturen van 4.000 K en 6.500 K worden uitgebreid met warm wit licht van 3.000 K zodat CRAFT S nu ook voor shops en retail kan worden toegepast. Een andere CRAFT S variant met voorgemonteerd montagesysteem voor TECTON rails vergemakkelijkt dan weer de installatie aan een TECTON lichtlijn. 

Qua lichtverdeling overtuigt CRAFT S met dezelfde positieve eigenschappen als de gehele productreeks. Met CRAFT kunnen hoge rekken even efficiënt worden verlicht als grootschalige hallen. Dankzij de twee verschillende lensoptieken 'wide beam' en 'narrow beam' biedt de industriearmatuur voor elke uitdaging een passende oplossing. De sterk gebundelde narrow beam optiek werd speciaal ontwikkeld en vervaardigd voor een gelijkmatige en efficiënte verlichting van lange en hoge rekken. Omdat aan elke lichtdiode een eigen lens werd toegewezen, kan het licht zeer accuraat worden gestuurd, is het goed beschermd tegen verblinding en uitermate efficiënt. De breed stralende wide beam optiek werd ontwikkeld voor grote productieruimtes en zorgt daar voor een geringe verblinding en gelijkmatig licht. 

De uitgebreide SLOTLIGHT infinity uitvoering biedt een ondoorzichtige optiek en wordt geleverd met een afdekking die tot 20 meter aan een stuk kan doorlopen. Daarmee maakt SLOTLIGHT infinity een eenvormige lichtlijn zonder schaduwen of overlappingen mogelijk en creëert ze voor architecten en lichtontwerpers nagenoeg onbeperkte flexibiliteit. Kleinere lichtmodules met LED-lichtpunten in willekeurige herhalingen en armatuurlengtes in stappen van 250 mm verhogen de speelruimte voor een uiterst precieze inrichting en maken een perfect passende configuratie van de lichtlijn mogelijk. Bovendien heeft Zumtobel bij de nieuwe generatie de installatie van de inbouwvariant aanzienlijk vereenvoudigd. Voorgefabriceerde bepleisterbare kaders en afstandshouders garanderen een homogene uitstraling. De scheiding van armatuurframe en bepleisterbaar kader laat de installateur of stukadoor toe om de lichtlijn perfect te integreren in verlaagde plafonds. Daarmee toont SLOTLIGHT infinity zich een architectonisch inrichtingselement dat zich als één doorlopende lichtlijn presenteert.

Zoals haar voorganger is SLOTLIGHT infinity als opbouw-, inbouw- en pendelarmatuur verkrijgbaar en wordt ze in kleurtemperaturen van 3000 en 4000 Kelvin aangeboden. Met een efficiëntie van 92 Lumen per Watt en 1200 Lumen per lopende meter geeft de lichtlijn ook economisch het goede voorbeeld.

Zumtobel. Het licht.

Met de uitbreiding creëert Zumtobel voor het eerst ook de mogelijkheid om de oplossing ook buiten toe te passen. SUPERSYSTEM outdoor sluit aan op het veelzijdige interieurverlichtingssysteem en maakt de gerichte verlichting en enscenering van buitenruimtes mogelijk. De oplossing voor buitenruimtes accentueert zowel verticale als horizontale vlakken en zorgt voor een harmonieuze uitstraling van gebouwen, zowel bij daglicht als 's nachts. Pleinen en wandelpaadjes kunnen homogeen verlicht en flexibel in de stadsomgeving geïntegreerd worden. De grote verscheidenheid van de productreeks maakt met één enkel systeem specifieke, op maat gesneden lichtconfiguraties voor binnen en buiten mogelijk. 

Met zijn bijna eindeloze combinatiemogelijkheden is de oplossing perfect geschikt voor veeleisende lichtconcepten. Dit gold tot hiertoe vooral voor de toepassingsdomeinen kunst en cultuur, hotel en wellness en shops en retail. Met de uitbreiding wordt SUPERSYSTEM ook interessant voor de realisatie van hoogwaardige lichtconcepten in de private levenssfeer.

Zumtobel. Het licht.

Het resultaat was duidelijk: de aanpassing van de lichtsituaties aan de lichtpreferenties van de specifieke doelgroep leverde in vergelijking met de referentiewinkel binnen dezelfde tijdspanne een omzetstijging van 10% en een evenredig hogere gemiddelde omzet per klant op.

De klanten van Gerry Weber reageerden dus, impliciet gemeten, emotioneel positiever op het nieuw geïnstalleerde Limbic® Lighting concept dan op het oorspronkelijke lichtontwerp. Ook bij de expliciete bevraging gaven de klanten over het algemeen een goede beoordeling aan de atmosfeer met het nieuwe Limbic® Lighting concept.

Als referentiezaak voor het testfiliaal werd in dezelfde periode een verkoopruimte van Gerry Weber gebruikt die qua grootte, uitrusting, demografie van klanten en geografische ligging vergelijkbaar was met de winkel in Herford. Ook wanneer we alle HOUSES OF GERRY WEBER in Duitsland in ogenschouw nemen, liet het filiaal in Herford een bovengemiddeld goed resultaat optekenen.

De met LEA gemeten reacties toonden een globaal hoger activeringspotentieel van koopprikkels bij de klanten in Herford. Dit betekent dat er bij een geringere frequentie en verblijfsduur een grotere belangstelling voor de verkoopruimte en de producten bestond en de geteste personen minder stress ervoeren. Ook gaven de metingen aan dat de klanten zich prima voelden.

Martin Hörschläger, Head of Retail Operations bij Gerry Weber, is blij met het resultaat: "Voor ons als internationaal modemerk was het best wel indrukwekkend om aan de hand van eenduidige, wetenschappelijke bevindingen te zien hoe sterk de impact van licht aan het POS effectief is. De samenwerking met Zumtobel was voor ons een grote verrijking en bood ons uiteindelijk ook de sleutel om het belang van de lichtpreferenties van onze doelgroep nog beter te begrijpen en in de praktijk om te zetten. We hebben vastgesteld hoe rendabel het Limbic® Lighting concept in ons filiaal in Herford is en dat we in de met Limbic Lighting uitgeruste winkel over de hele periode beschouwd een duidelijke stijging van de lokale omzet konden laten optekenen. In vergelijking met een referentiewinkel kon de met Limbic® Lighting geoptimaliseerde winkel in de referentieperiode een tot 10% beter resultaat op het vlak van omzet en gemiddelde omzet per klant realiseren."

Ook Ralf Knorrenschild, Senior Vice President Global Key Account Management Zumtobel, is tevreden: "Het positieve resultaat van de veldstudie bevestigt onze opvatting dat licht een enorm potentieel heeft om de omzet aan het POS te verhogen en in deze functie veel te lang onderschat werd. Met Limbic® Lighting zullen onze klanten potentiële kopers op een nieuwe manier kunnen activeren."  

De laboratoriumstudie
Heel recente onderzoeken op het vlak van neurowetenschappen hebben reeds aangetoond dat koopbeslissingen aan het Point Of Sale (POS) voor meer dan 80% onbewust genomen worden en dus vooral afhankelijk zijn van emotionele invloeden. De werking van licht in verkoopruimtes werd tot nog toe echter louter geëvalueerd aan de hand van verschillende bevragingsmethoden die het doorslaggevende onbewuste aspect buiten beschouwing laten. Daarom startte Zumtobel Research samen met de Gruppe Nymphenburg een laboratoriumstudie op om de emotionele impact van licht op klanten aan de hand van hun fysiologische reacties empirisch meetbaar te maken.

Voor de laboratoriumstudie maakten de onderzoekers gebruik van het door de Gruppe Nymphenburg ontwikkelde “Limbic® model", dat de complexe emotionele persoonlijkheidsstructuren van consumenten centraal stelt. Zo werden de proefpersonen aan de hand van een vragenlijst in zeven verschillende persoonlijkheidstypes, de zogenaamde “Limbic® types" ingedeeld. Dit zijn respectievelijk de “open mensen”, de “hedonisten”, de “avonturiers”, de “performers”, de “gedisciplineerde personen”, de “traditionalisten” en de “harmonisers”. Het doel van het onderzoeksproject was om te ontdekken hoe deze zeven groepen op verschillende lichtscenario’s aan het POS reageren. Hiervoor werd een nieuwe, door de Gruppe Nymphenburg ontwikkelde methode toegepast, de “Limbic® Emotional Assessment” (LEA – limbische emotionele evaluatie). Daarmee kunnen zelfs de kleinste lichamelijke reacties gemeten worden. In de laboratoriumtest bekeken de deelnemers één na één 20 verschillende lichtscenario’s met een verschillende basis- en accentverlichting en verschillende kleurtemperaturen, contrasten en lichthoeveelheden. Ondertussen werden hun onbewuste lichaamsreacties, onder andere hun hersen- en hartactiviteit, empirisch geregistreerd. Aan de hand van deze psychofysiologische waarden konden duidelijke conclusies worden getrokken over welke parameters van de lichtscenario’s bij bepaalde doelgroepen positieve of negatieve emoties, activering dan wel ontspanning genereerden.

De verkregen resultaten maken duidelijk dat elke individuele doelgroep optimaal kan worden aangesproken. Ook is gebleken dat geen enkel lichtscenario bij alle “Limbic® types” even positief overkomt. Toch waren er een aantal verlichtingsprofielen waarop meerdere types goed reageerden. Zo konden er drie grotere groepen worden geïdentificeerd die elk gelijkaardige eisen aan lichtoplossingen stellen. De eerste groep BALANCE (harmonisers, traditionalisten en open personen) reageerde bijzonder positief op een gematigde accentverlichting. De tweede groep STIMULANCE (hedonisten, avonturiers) toonde de beste reacties op lichtscènes met sterkere contrasten, opgewekt door accentverlichting en een mix van verschillende spots. Groep nummer drie DOMINANCE (performers, gedisciplineerde personen) reageerde gevoelig op onevenwichtige lichtconcepten en wordt het best met evenwichtige en gematigde effecten benaderd. Een extreem contrastrijke, eng stralende verlichting daarentegen ging in deze groep gepaard met negatieve emoties.

Over de onderzoeksmethode
De onderzoeksmethode Limbic® Emotional Assessment (LEA) werd ontwikkeld door de Gruppe Nymphenburg en steunt op methoden uit de neurowetenschappen en de psychofysiologie. Deze laatste discipline houdt zich bezig met de verbanden tussen wat er in de hersenen gebeurt en de daarmee gepaard gaande lichaamsreacties. Door de koppeling aan Limbic®, een in de praktijk veelvuldig beproefd model voor merk- en doelgroepennavigatie, is met LEA een differentiatie volgens bijzondere doelgroepen mogelijk. De wetenschappelijk erkende methode LEA combineert daarbij vijf verschillende parameters die ook de kleinste lichamelijke reacties registreren. Zo worden talrijke fysieke reacties van klanten gemeten, gaande van hersenactiviteit over huidgeleidbaarheid tot hartactiviteit, om gevolgtrekkingen over hun emotionele toestand te kunnen maken.

De Gruppe Nymphenburg
Al meer dan 40 jaar begeleidt de Gruppe Nymphenburg als advies- en marktonderzoeksbureau toonaangevende internationale merkfabrikanten en handelsondernemingen, gaande van merkpositionering tot realisatie van het POS. Gefundeerde kennis over het gedrag van consumenten en shoppers vormt daarbij de basis van hun advieswerk. De Gruppe Nymphenburg behoort tot de globaal toonaangevende specialisten op het gebied van neuromarketing. Bovendien is de onderneming gespecialiseerd in psychologisch POS- en shopperonderzoek.

Over de GERRY WEBER groep
GERRY WEBER International AG met maatschappelijke zetel in Halle/Westfalen is een wereldwijd actief concern dat vier sterke merkgroepen onder één dak verenigt: GERRY WEBER, TAIFUN, SAMOON by GERRY WEBER en HALLHUBER. Sinds de oprichting in 1973 is GERRY WEBER International AG uitgegroeid tot een van de best gekende mode- en lifestyleondernemingen met wereldwijd bijna 1.000 eigen winkels en verkoopruimtes, meer dan 2.800 shop-in-shops, 281 franchisestores en online merkenshops in negen landen. Met wereldwijd ongeveer 6.900 werknemers ontwikkelt het concern zich razendsnel tot een globale speler.

Deze architectonische basisidee van transparantie moest ook terug te vinden zijn in de lichtinrichting, die door het in architectuur- en podiumverlichting gespecialiseerde ontwerpbureau BELZNER HOLMES / LIGHT DESIGN ENGINEERING (LDE) ontworpen en samen met Zumtobel technisch gerealiseerd werd. Zo moest het door de grote glasvlakken naar binnen vallend daglicht binnenin worden voortgezet zodat het licht in het hele Monforthaus een gelijkmatige en vanzelfsprekende uitstraling zou hebben. Om aan de hoge eisen van het multifunctionele gebouw te kunnen beantwoorden, moesten echter ook nog andere eisen worden ingevuld. LDE moest een lichtoplossing ontwikkelen die aan de verschillende gebruiksmogelijkheden kan worden aangepast. Dit laat toe om, naargelang van de aard van het evenement, de gewenste stemming te creëren – van seminarie tot concert, van een geconcentreerde werksfeer tot stijlvolle recepties. Om de vormtaal van het gebouw te onderstrepen, moest de lichtbron op de achtergrond blijven en tegelijk de idee van de architectuur met haar vloeiende, gebogen vormen beleefbaar maken. Daarbij moest rekening worden gehouden met sterk divergerende ruimtehoogtes van 2,4 tot 10 meter. Er moest ook een armatuur gevonden worden die dit spagaat zou kunnen overbruggen.

Na een lange periode van testen en uitproberen viel de keuze op een oplossing op maat van Zumtobel. De zeer positieve ervaringen die het team rond professor Uwe Belzner, architect en lichtontwerper van LDE, in het verleden al met Zumtobel had gehad, en de technologische expertise van de Vorarlbergse expert in lichtoplossing waren doorslaggevend voor de toewijzing. De basisidee van de lichtoplossing bestond erin om een flikkervrije dimbaarheid van de LED-armaturen tot 0 procent mogelijk te maken en op die manier TV-uitzendingen vanuit het Monforthaus in de best mogelijke (HD-)kwaliteit te verzekeren. Uitgaand van een door Zumtobel ontwikkelde technologie die een willekeurige mengverhouding tussen een koud en warm witte lichtbron mogelijk maakt, ontwierp LDE in samenwerking met zijn bureaus in Stuttgart en Liechtenstein en met Zumtobel een projectspecifieke oplossing die de vele verschillende eisen van dit project kan vervullen. De basis voor deze nieuwe ontwikkeling werd gevormd door de LED-downlightserie »PANOS infinity, die met haar reeds bestaande varianten en componenten in de verschillende zones van het gebouw kon worden ingezet. De door Sottsass Associati vormgegeven lichtlijn munt uit door een hoogwaardig doorlopend design dat door Zumtobel werd aangevuld met praktische functionaliteit. Zo zorgen de hoge energie-efficiëntie en de bijzonder lange onderhoudsintervallen van PANOS met LED-technologie voor kostenbesparingen en de bescherming van het milieu.

Omwille van zijn geringe thermische massa en gunstige statische eigenschappen speelde het CO2-neutrale bouwmateriaal hout voor Behnisch Architekten een centrale rol voor de realisatie van dit exemplarisch duurzaam project. Zo ontwierpen ze de conferentiezaal als een houtbouwconstructie die – gehuld in shingles uit onbehandeld larikshout en gedragen door maar weinig zuilen en wanden – elegant boven een uitgestrekt foyerlandschap lijkt te zweven. Deze indruk van lichtheid wordt nog versterkt door tot 35 meter verre overstekken en grote glasvlakken die zowel de integratie van daglicht als een visuele band tussen het gebouw en zijn omgeving mogelijk moeten maken.

Van cruciaal belang voor het ontwerp van de conferentiezaal was de idee van de architecten om een duidelijk gestructureerde ruimte te creëren die de afgevaardigden omgeeft met de aangename warmte van het materiaal hout en tegelijk hun aandacht ten volle naar het spreekgestoelte richt. Om de op alle werkvlakken vereiste gemiddelde verlichtingssterkte van 500 Lux te halen, waren aan het plafond gemonteerde armaturen alleen al daarom ondenkbaar omdat ze aan het houten plafond voor onrustige structuren zouden zorgen en zo de homogene ruimtelijke indruk gevoelig zouden verstoren.

Om tegenover de relatief strenge driehoeksgeometrie van het houten plafond een "zacht" contrast te plaatsen, ontwikkelde Behnisch Architekten samen met Zumtobel en ingenieurs van het Stuttgartse bureau ArtEngineering GmbH een lichte, haast zwevende lichtbol. Deze moet enerzijds voor een atmosferische, diffuse lichtuitstraling zorgen en anderzijds ook technische componenten zoals bijv. luidsprekers of camera's opnemen.

Hiervoor ontwierpen de ingenieurs de inwendige aluminium draagstructuur in de vorm van een icosaëder met 20 driehoekige vlakken en een zijlengte van ca. 1.000 mm. De eigenlijke oppervlaktegeometrie ontstond naar analogie met een geodetische koepel. De voor dergelijke structuren typische driehoekige mazen werden tot in totaal 260 zeshoeken gebundeld terwijl aan de 12 knooppunten van de icosaëder automatisch vijfhoeken ontstonden. De exacte driedimensionale vorm en de overal 14 mm brede voegen tussen de 272, ongeveer 100 mm diepe honingraten in aluminiumplaat alsook een gepaste roostervormige onderconstructie werden met behulp van krachtige 3D-programma's gedefinieerd.

Het uiteindelijke ontwerp stelt het esthetische ideaalbeeld voor van een bovenproportioneel grote stuifmeelkorrel met trechtervormige zeshoekraten en LED-lichtpunten die alle tussenruimtes gelijkmatig verlichten. Hiervoor zijn aan de kruispunten tussen de individuele raten per lichtbol 540 projectspecifiek vervaardigde, dimbare LED-downlights van Zumtobel met een diameter van slechts 67 mm geïnstalleerd – een oplossing die zich door de te verwachten hoge levensduur en lange onderhoudsintervallen van de LED's als bijzonder voordelig aandient. Voor onderhoudsdoeleinden binnen in de telkens goed 500 kg zware, met drie kabels in edelstaal vanuit het plafond gependelde lichtbollen kan een van de zijwaartse segmenten op elk moment verwijderd worden.

Zulke even esthetische als fijnzinnige lichtoplossingen kenmerken niet alleen de conferentiezaal maar ook de rest van het gebouw. Zo accentueren doorlopende LINARIA LED lichtlijnen aan talrijke plafondranden de structuur van het gebouw terwijl ze – vlak geïntegreerd in de verschillende elementen van het houten lamellenplafond – ook de foyer verlichten. Hiervoor ontwikkelde Zumtobel onder andere een sterk ondoorzichtig gemaakte afdekking in plexiglas die verhindert dat individuele LED-lichtpunten zich zouden aftekenen.

Het hout, de ingenieuze architectuur en de mooi in de architectuur geïntegreerde lichtoplossingen geven aan de nieuwe conferentiezaal van het WIPO een uniek aura dat bij het binnenkomen dan wel magisch overkomt maar de afgevaardigden op geen enkele wijze in hun arbeid stoort.

Zumtobel. Het licht.

Sinds kort wordt het dorp dankzij een nieuw lichtconcept dat door Dieter Bartenbach ontwikkeld en in nauwe samenwerking met Zumtobel gerealiseerd werd, in perfect licht ondergedompeld. "De bestaande straatverlichting met haar verouderde techniek was gewoon niet meer van deze tijd", zo herinnert zich Karlheinz Egger van de dienst ruimtelijke ordening in Lech. Toch waren er veel gesprekken en informatievergaderingen en ook heel wat overredingskracht nodig om de politiek, de administratie en de plaatselijke hoteliers mee aan boord te krijgen en hen te overtuigen van een nieuw lichtconcept op basis van de LED-technologie.

De situatie die Dieter Bartenbach aan het begin van zijn configuratiewerk aantrof, was zoals hij ze ook op vele andere plaatsen telkens weer ziet: een "lichtbrij" die de gedaante van het dorp "vervaagt". De diffuse lichtsituatie wordt tot stand gebracht door een traditionele buitenverlichting met meestal vrij stralende armaturen. Daartegen moet dan – met veel te veel licht – de verlichting van etalages en reclameborden optornen. Het eindresultaat is dat de oorspronkelijke gedaante van de stad volledig verdwijnt. "De ruimtelijke waarneming kantelt doordat de focus van de kijker alleen nog op de verblindende lichtbronnen gericht wordt", zo legt Bartenbach uit. 

Met het nieuwe concept wordt het nachtelijke dorpsbeeld van Lech met zijn typische elementen nu door een accentuerende en structurerende LED-verlichting bewust in scène gezet. De speciaal hiervoor vervaardigde armatuur lost de lichtintensiteit over meerdere LED-punten op zodat voorbijgangers nauwelijks nog verblind worden. Bovendien straalt het licht vandaag veel preciezer en gerichter dan vroeger. Dit wordt bereikt door het exact frezen van de LED-lichtpunten. Een ander voordeel is de modulaire opbouw: de armaturen kunnen met 6 tot 34 LED-punten van elk circa 2 Watt geconfigureerd worden. Zo kan de lichtsituatie op elk moment aan de behoeften worden aangepast. Ook voor de lichtmasten heeft Zumtobel naargelang van de locatie verschillende uitvoeringen uitgewerkt.

Het zijn in de eerste plaats lineair georiënteerde ruimtes die het dorpsbeeld van Lech bepalen en met behulp van de nieuwe lichtoplossing worden uitgewerkt: de hoofdweg, die aangenaam als wandelpromenade verlicht wordt, de gevelrij en de rivier. Daarbij vonden de ontwerpers het vooral belangrijk om de rivier in het nachtelijke dorpsbeeld beleefbaar te maken. De verlichting haalt deze terug naar het dorp door de oevers en muurvlakken te verlichten. Beide worden zo in de waterloop weerspiegeld en creëren door de beweging van de stroming een dynamisch beeld dat de kijker blijft boeien en diepgang verleent aan de ruimte. Ook de verlichting van de gevelvlakken werkt structurerend. Hier bewijst het modulaire systeem zijn grote voordeel. In plaats van aan de masten kunnen de lichtkoppen ook aan de gevels gemonteerd worden zodat ze niet alleen voor een eenvormige uitstraling en een harmonieus lichteffect zorgen maar ook voor een effectvolle enscenering van de hotelgevels. Zo konden ook de hoteliers worden overtuigd, die deze maatregelen dan ook zelf financieren.

De nieuwe verlichting wordt goed gedoseerd ingezet: vanaf het begin van de schemering tot 22.00 uur zijn alle stadsruimtes verlicht. Daarna wordt de gevelverlichting uitgeschakeld. Om middernacht wordt de lichtsterkte van de straatverlichting tot aan een basisverlichtingsniveau gedimd. Deze fijne afstemming van de lichtsterkte wordt mogelijk gemaakt door een speciale lichtsturing op webbasis: in elke armatuur is een draadloze sensor ingebouwd waarmee het licht gedimd en geschakeld kan worden. Zo doet ook de 'smart city' zijn intrede in het Vorarlbergse Alpenlandschap.

De nieuwe dorpsverlichting biedt op die manier niet alleen een optische meerwaarde. De precieze lichtbundeling, gekoppeld aan een effectieve verblindingsbescherming, en de sturing dragen bij tot een duurzame stadsverlichting. De gebruikte LED-armaturen zijn efficiënter en beter voor de natuur dan conventionele, diffuus en vrij stralende concepten die het licht voor 60 procent zonder enig effect de lucht in sturen. Ook lichtvervuiling en de verstoring van de dierenwereld worden daardoor tot een minimum beperkt. Lech's nieuwe nachtelijke straatbeeld is dus in meer dan één opzicht een investering in de toekomst.

Zumtobel. Het licht.